नेपालको बदलिँदो आर्थिक परिदृश्यमा साना लगानीको महत्त्व: कसरी न्यून पुँजीबाट आम्दानीका नयाँ स्रोतहरू सिर्जना गर्ने?

नेपालको अर्थतन्त्रमा रेमिट्यान्सको निर्भरता र बढ्दो बेरोजगारी दुई महत्त्वपूर्ण चुनौतीहरू हुन्। लगभग हरेक घर/परिवारबाट कमसेकम एक नेपाली विदेशमा पसिना बगाइरहेको छ। यसरी भित्रिएको खरबौं रुपैयाँको रेमिट्यान्सले तत्कालका आवश्यकताहरू त पूरा गरेको छ, तर यसलाई दिगो आम्दानीको स्रोतमा रूपान्तरण गर्न सकिएको छैन। यस्तो अवस्थामा, ठूला-ठूला उद्योगहरूमा मात्र होइन, आम नागरिकले गर्न सक्ने साना लगानीहरूबाट नै आर्थिक क्रान्तिको ढोका खुल्न सक्छ तर ठूलो पुँजी नभएका तर आर्थिक उन्नति गर्ने सपना बोकेका नेपालीका लागि साना लगानीबाट कसरी आम्दानी बढाउने भन्ने प्रश्न झनै सान्दर्भिक बन्न पुगेको छ।

कुनै पनि ठूलो वृक्ष एक सानो बिउबाटै उम्रिएर विशाल भएको हुन्छ। त्यसैगरी, साना लगानीहरूबाट नै भविष्यमा ठूलो प्रतिफल (Returns) प्राप्त गर्न सकिन्छ।  हामीले यो लेखमा साना लगानीलाई कसरी व्यवस्थित गर्ने र नेपाली सन्दर्भमा यसका व्यावहारिक क्षेत्रहरू के-के छन् भन्ने बारेमा जानकारी दिने प्र्ययास गरेका छौ ।

किन साना लगानी महत्त्वपूर्ण छ? (Why Are Small Investments Important?)

साना लगानीको महत्त्व बहुआयामिक छ:

• यसले ठूलो पुँजी नभएका व्यक्तिलाई पनि आर्थिक वृद्धि र धन सिर्जनाको अवसर दिन्छ।
• यसले सीमान्तकृत वर्ग र ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरूलाई पनि आर्थिक मूलधारमा जोड्न मद्दत गर्छ।
•  ठूलो रकम एकै ठाउँमा लगाउँदा हुने जोखिमभन्दा साना लगानीमा जोखिम कम हुन्छ, जसले गर्दा लगानीकर्ताले आत्मविश्वासका साथ सुरु गर्न सक्छन्।
•  थोरै रकमबाट सुरु गर्दा लगानीकर्ताले व्यावहारिक अनुभव प्राप्त गर्छन्, जसले भविष्यमा ठूला लगानीका लागि आधार तयार गर्छ।
•  यसले व्यक्तिलाई जागिरको मात्र भर पर्नुपर्ने अवस्थाबाट आत्मनिर्भरतातर्फ उन्मुख गराउँछ।

साना लगानीबाट आम्दानी बढाउने ५ व्यावहारिक तरिका (5 Practical Ways to Increase Income from Small Investments)

नेपालको सन्दर्भमा साना लगानीबाट आम्दानी बढाउनका लागि यहाँ केही व्यावहारिक र प्रतिफलमुखी उपायहरू :

१. वित्तीय उपकरणहरूमा योजनाबद्ध बचत र लगानी (Planned Savings & Investment in Financial Instruments)

बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले प्रदान गर्ने विभिन्न बचत तथा लगानीका योजनाहरू न्यून पुँजी भएकाका लागि उत्कृष्ट माध्यम हुन सक्छन्। यहाँ महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको नियमितता र दीर्घकालीन दृष्टिकोण हो।

आवधिक बचत योजना (Recurring Deposit – RD): मासिक रूपमा थोरै-थोरै रकम (जस्तै: रु ५०० वा रु १०००) निश्चित अवधिसम्म जम्मा गर्ने योजना। यसमा बचत खाताभन्दा बढी ब्याज पाइन्छ। बैंकले तोकेको ब्याजदर अनुसार, तपाईंले जम्मा गरेको कुल रकममा राम्रो प्रतिफल प्राप्त गर्न सक्नुहुन्छ।

म्युचुअल फन्ड (Mutual Fund): यो एउटा सामूहिक लगानी कोष हो। धेरै साना लगानीकर्ताबाट रकम जम्मा गरेर व्यावसायिक कोष व्यवस्थापक (Fund Manager) ले त्यसलाई सेयर बजार, बन्ड वा अन्य सुरक्षित उपकरणहरूमा लगानी गर्छन् जुन  सानो रकमबाट पनि सुरु गर्न सकिन्छ। नेपालमा विभिन्न मर्चेन्ट बैंकरहरूले म्युचुअल फन्ड सञ्चालन गरिरहेका छन्।

धितोपत्र (Secondary Shares): सेकेन्डरी सेयर बजारमा सानो संख्यामा कम्पनीको सेयर खरिद गर्ने। यसमा जोखिम भए पनि, राम्रा र आधारभूत रूपमा बलिया कम्पनीका सेयरमा दीर्घकालीन लगानी गर्दा राम्रो प्रतिफल प्राप्त हुन सक्छ। तर, यसका लागि बजारको बारेमा सामान्य ज्ञान हुनु र अनुसन्धान गर्न जरुरी छ।

प्रतिफल कसरी प्राप्त हुन्छ?

आवधिक बचतमा निश्चित ब्याजदर, म्युचुअल फन्डमा नेट एसेट भ्यालु (NAV) मा हुने वृद्धि र सेयर बजारमा सेयरको मूल्य वृद्धि तथा लाभांश (Dividend) मार्फत प्रतिफल प्राप्त हुन्छ।

२. घरमा आधारित सानो व्यवसायको थालनी (Initiating Home-Based Small Businesses)

कम लगानीमा आफ्नै घरबाटै सुरु गर्न सकिने व्यवसायहरूले तत्काल आम्दानीको स्रोत सिर्जना गर्छन्। यसमा तपाईंको सिप र समय नै मुख्य लगानी हुन्छ।

हातले बनाएका सामान (Handicrafts): नेपाली कला, संस्कृति झल्कने सामानहरू (जस्तै: ऊनीको सामान, ढाकाका उत्पादन, गरगहना) बनाएर अनलाइन प्लेटफर्म (फेसबुक मार्केटप्लेस, इन्स्टाग्राम) वा स्थानीय बजारमा बेच्ने।

खाना र परिकार (Food Items): अचार, सेलरोटी, मम, वा अन्य घरमै बनाएका शुद्ध र स्वादिष्ट परिकारहरू अनलाइन डेलिभरी सेवामार्फत वा स्थानीय समुदायमा बेच्ने।

सिलाई-कटाई वा बुनाई (Tailoring/Knitting): सिलाई-कटाईको सिप छ भने, घरबाटै कपडा सिउने वा बुनाईका कामहरू गर्ने।

ट्युसन वा अनलाइन कक्षा (Tuition/Online Classes): यदि कुनै विषयमा राम्रो ज्ञान छ भने, घरमै ट्युसन पढाउने वा अनलाइनमार्फत कक्षा सञ्चालन गर्ने।

प्रतिफल कसरी प्राप्त हुन्छ?

सामान वा सेवाको बिक्रीबाट प्रत्यक्ष आम्दानी हुन्छ। यसमा कच्चा पदार्थको खर्च कम गर्न सके नाफाको मात्रा बढाउन सकिन्छ।

३. कृषि तथा पशुपालनमा आधुनिकीकरण र व्यवसायीकरण (Modernization & Commercialization in Agriculture and Livestock)

नेपाल कृषिप्रधान देश भएकाले, ग्रामीण क्षेत्रमा कम लगानीमा कृषि तथा पशुपालनलाई आधुनिकीकरण गरी आम्दानी बढाउन सकिन्छ।

मौसमी तरकारी खेती: सानो जग्गामा पनि व्यावसायिक रूपमा मौसमी तथा बेमौसमी तरकारी खेती गर्ने। थोरै लगानीमा उच्च मूल्यका तरकारीहरू (जस्तै: च्याउ, अर्गानिक तरकारी) उत्पादन गर्न सकिन्छ।

कुखुरा/बाख्रा पालन: सानो संख्यामा स्थानीय जातका कुखुरा वा बाख्रा पालेर सुरुवात गर्ने। यसका लागि सरकारी अनुदान वा तालिमको पनि व्यवस्था हुन सक्छ।

नर्सरी व्यवसाय: विभिन्न तरकारी, फलफूल वा फूलका बिरुवा उत्पादन गरी बेच्ने।

जडीबुटी खेती: उच्च मूल्यका जडीबुटीहरू (जस्तै: चिराइतो, सतुवा) को खेती गर्ने। यसका लागि बजारको अध्ययन र प्राविधिक ज्ञान आवश्यक हुन्छ।

प्रतिफल कसरी प्राप्त हुन्छ?

उत्पादित कृषि उपज वा पशुजन्य उत्पादनको बिक्रीबाट नियमित आम्दानी हुन्छ। यसमा बजारको पहुँच र उत्पादनको गुणस्तरले प्रतिफलको दर निर्धारण गर्छ।

४. सिप विकासमा लगानी: ‘मानव पुँजी’ को महत्व (Investing in Skill Development: The Importance of ‘Human Capital’)

सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण र उच्च प्रतिफल दिने लगानी भनेको आफूमाथि नै गरिने लगानी हो। नयाँ सिप सिक्दा वा पुरानो सिपलाई परिष्कृत गर्दा आम्दानीको स्रोत बढाउन सकिन्छ।

प्रविधिमा आधारित सिप: कम्प्युटर, ग्राफिक्स डिजाइन, डिजिटल मार्केटिङ, वेब डिजाइन, अनलाइन लेखन वा प्रोग्रामिङ जस्ता सिपहरू सिक्ने। यी सिपहरूले स्वतन्त्र काम (Freelancing) वा पार्ट-टाइम जागिरको अवसर दिन्छन्।

व्यावसायिक तथा प्राविधिक तालिम: प्लम्बिङ, इलेक्ट्रिसियन, ब्युटिसियन, कुक, ड्राइभर जस्ता व्यावसायिक तालिमहरू लिने। यस्ता सिपको बजारमा सधैँ माग हुन्छ।

भाषा सिप: अंग्रेजी, कोरियाली, जापानीज वा अन्य विदेशी भाषा सिक्ने। यसले पर्यटन क्षेत्र, कलिङ सेन्टर वा विदेशमा जागिरको अवसर बढाउँछ।

सरकारी वा गैर-सरकारी तालिम: सीटीईभीटी वा अन्य संस्थाहरूले प्रदान गर्ने निःशुल्क वा सशुल्क तालिमहरूमा सहभागी हुने।

प्रतिफल कसरी प्राप्त हुन्छ?

नयाँ सिपले तपाईंको आय आर्जन क्षमता (Earning Potential) बढाउँछ। यसले तपाईंलाई नयाँ रोजगारका अवसरहरू दिलाउँछ वा आफ्नै व्यवसाय सुरु गर्न सक्षम बनाउँछ।

५. सामूहिक लगानी र सहकारी मोडलको उपयोग (Utilizing Collective Investment and Cooperative Models)

नेपालमा सहकारी संस्थाहरूको बलियो सञ्जाल छ। साना लगानीकर्ताहरूका लागि सहकारी एउटा भरपर्दो माध्यम बन्न सक्छ।

बचत तथा ऋण सहकारी: विश्वसनीय बचत तथा ऋण सहकारी संस्थामा मासिक रूपमा सानो रकम बचत गर्ने। सहकारीहरूले बैंकभन्दा केही बढी ब्याज दिने गर्छन्।

सामूहिक लगानी (Collective Investment): एउटै टोल वा समूहका केही व्यक्ति मिलेर सानो पुँजी जम्मा गर्ने र त्यसलाई सामूहिक रूपमा कुनै उत्पादनशील व्यवसाय (जस्तै: सामूहिक तरकारी खेती, सानो दुग्ध फार्म, लोकल कुखुरा पालन) मा लगानी गर्ने।

उत्पादनशील सहकारी: कृषि उत्पादन, हस्तकला वा अन्य कुनै सामान उत्पादन गर्ने सहकारीमा आबद्ध हुने। यसले बजारको पहुँच र उत्पादनको बजारीकरणमा सहयोग गर्छ।

प्रतिफल कसरी प्राप्त हुन्छ?

सहकारीमा जम्मा भएको बचतमा ब्याज र सामूहिक लगानीबाट प्राप्त हुने नाफाबाट प्रतिफल प्राप्त हुन्छ। यसमा जोखिम बाँडिने (Risk Sharing) भएकाले कम पुँजी भएकाका लागि यो राम्रो विकल्प हो।

आर्थिक ‘जागरुकता’ र ‘धैर्य’ नै सफलताको कुञ्जी (Financial ‘Awareness’ and ‘Patience’ are the Keys to Success)

नेपालको वर्तमान आर्थिक परिदृश्यमा, साना लगानीबाट आम्दानी बढाउने यात्रा चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ, तर असम्भव छैन। यहाँ आवश्यक पर्ने मुख्य कुरा भनेको आर्थिक साक्षरता, अनुशासन र धैर्य हो।

• आर्थिक साक्षरता: कुन क्षेत्रमा लगानी गर्दा कस्तो जोखिम र प्रतिफल हुन्छ भन्ने बारेमा जानकारी राख्नुहोस्। बजारको अध्ययन गर्नुहोस् र अरूको लहैलहैमा लागेर लगानी नगर्नुहोस्।
• अनुशासन: नियमित रूपमा बचत गर्ने र लगानी गर्ने बानी बसाल्नुहोस्।
• धैर्य: साना लगानीले ठूलो प्रतिफल दिन समय लाग्छ। रातारात धनी बन्ने सपना नदेख्नुहोस्, बरु दीर्घकालीन सोच राख्नुहोस्।

स्मरण रहोस्, हरेक ठूलो आर्थिक साम्राज्यको जग सानो लगानी र दृढ संकल्पबाटै बसेको हुन्छ। नेपालको बदलिँदो आर्थिक परिवेशमा, तपाईंको सानो प्रयासले ठूलो आर्थिक सफलताको ढोका खोल्न सक्छ। आजको सानो लगानीले भोलि तपाईंलाई स्वरोजगार बनाउन सक्छ, परिवारलाई आत्मनिर्भर बनाउन सक्छ र अन्ततः राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई पनि बलियो बनाउन मद्दत गर्छ। यो यात्रा तपाईंको व्यक्तिगत आर्थिक समृद्धि मात्र नभई देश निर्माणको यात्रा पनि हो।

आजैबाट सुरुवात गर्नुहोस्!